برگزاری نشست تخصصی «ادبیات جنگ» به بهانۀ هفتۀ دفاع مقدس در انجمن داستان سیمرغ نیشابور
هیچ چیز برای نویسنده الزام آور نیست.
نویسنده گزارش: فروغ خراشادی
چاپ شده در نشریه «خیام نامه» / شماره ۵۲۱ / یکشنبه ۲۴ مهر ۱۴۰۱
یکی از جلسات «انجمن داستان سیمرغ نیشابور»، همزمان با هفته دفاع مقدس، اختصاص یافت به دعوت از «علی براتی گجوان» و کتاب تازه چاپ شدۀ وی، با نام «پسرم قاتل است!»
این نویسنده و منتقد ادبیات جنگ که متولد سال ۱۳۳۸ (و به روایتی از زبان خود نویسنده ۱۳۴۴)، رزمنده جنگ هشت ساله ایران و عراق و ساکن مشهد است، در نشستی با اعضای انجمن داستان سیمرغ، از داستان نویسی، تجربه زیسته یک نویسنده و تاثیر جنگ بر ادبیات داستانی گفت و یکی از داستان های کتاب جدیدش را برای حاضران در جلسه خواند. وی به پرسش هایی در خصوص ادبیات داستانی هم پاسخ داد، نظرش را درباره ژانر جنگ گفت و تاکید کرد که نه تنها در نوشته هایش دست به نقد اجتماعی می زند، بلکه با دیدگاه انتقادی به پدیده جنگ می نگرد. در معرفی بیشتر وی باید بگوییم که دومین مجموعه داستان براتی، «آمادهٔ ترور باش»، کتابی است با محوریت رویداد‌های انقلاب ۵۷ که سال گذشته یکی از نامزدهای جایزه ادبی جلال شد.
پیش از شروع جلسه از مصطفی بیان، دبیر انجمن داستان سیمرغ، از دلیل و اهمیت برگزاری چنین نشستی پرسیدیم که چنین پاسخ داد:
«براتی اصولا یا درباره جنگ تحمیلی می‌نویسد یا از انقلاب. به همین دلیل و به بهانهٔ آغاز هفتهٔ دفاع مقدس، تصمیم گرفتیم از جناب علی براتی گجوان دعوت کنیم با حضور در انجمن ما درباب شناخت ژانر «ادبیات جنگ» سخن بگوید. همچنین دوستانِ انجمن می توانند کتاب «پسر من قاتل است!» را با امضای نویسنده خریداری کنند؛ کتابی شامل ۲۵ داستان کوتاه که توسط نشر نیستان منتشر شده است.»
بیان در اهمیت این دعوت افزود: نشست ادبی «ادبیات جنگ»، اولین بار است که توسط انجمن داستان سیمرغ نیشابور، برگزار می‌شود و فرصتی است تا داستان‌نویسان جوان شهرستان نیشابور، با این نوع ژانر ادبی بهتر آشنا شوند. ما هم می توانیم امیدوار باشیم در سال‌های آینده، داستان‌هایی از این نوع ژانر ادبی از نویسندگان شهرمان منتشر شود.
تجربه زیسته به سن نیست!
یکی‌از جدی ترین پرسشذهایی که در خلال این جلسه مطرح شد، تاثیر تجربه زیسته نویسنده در خلق اثر بود؛ یکی‌از اعضای انجمن پرسید:
«چطور می توانم من، که متولد دهه ۶۰ هستم و جنگ را از نزدیک ندیده ام و تجربه جبهه را ندارم، داستان جنگ بنویسم؟ آیا این ژانر منحصر است به کسانی که جنگ را زیسته اند؟»
براتی پاسخ داد:
«تجربه زیسته به سن و دیده ها نیست…
مثلا من می‌خواهم رمانی درباره تاریخ اسلام بنویسم؛ من که آن موقع نبودم! الان از خودم می پرسم راجع به چه شخصیتی بنویسم؟ درباره چی؟ چه دوره ای را انتخاب کنم؟
خب من که نبوده ام … یعنی نباید بنویسم؟ در واقع تجربه زیسته از دید من، از دو چیز نشات می‌گیرد: ۱) سیر مطالعاتی عمیق و ۲) تجربیات زیستی.»
براتی ادامه داد: «بسیاری از جوانان تجربه زیسته بیشتری از من دارند. چرا که سیر مطالعاتی منظمی که برای خود چیده اند، بر آنها افزوده است. انتقال داده داشته اند. راستش ملاک تجربه زیسته، تنها دیدن به چشم و گذر عمر نیست؛ مسأله مهمی که معمولا نادیده گرفته می شود، پژوهش است. هوشیار باشیم که تحقیق را از یاد نبریم.»
این نویسنده ادبیات جنگ افزود: «خودم تا موضوعی برایم کاملا روشن و آماده نشود، به سراغش نمی روم. شما به عنوان نویسنده می دانید که گاهی شخصیت یقه نویسنده را می‌گیرد و می گوید پیش زمینه ای برای من مهیا نکرده ای! وقتی تحقیق نکرده ای یا تحقیق کافی و وافی در مسأله ای نکرده ای، اینطور می شود. به همین دلیل، یک نویسنده فقط با اتکا به زندگی زیسته دست به تولید داستان می زند و دیگری، با تحقیق و تجربه زیسته، خلق می کند! بین یک نویسنده خلاق با یک نویسنده تولید کننده تفاوت است؛ در فرامتن و فراسوی داستان آن کسی که خلق می کند، مخاطب شروع می کند به کشف کردن…»
دبیر انجمن داستان «شمس» حرفهایش را چنین پی گرفت: «اصلا می دانید چرا داستان یکی از هنرهای هفتگانه است؟
تصویرسازی، فضاسازی و شخصیت پردازی در داستان نویسی، مخاطب را شریک داستان می‌کند. یعنی مخاطب بر اساس آنچه می‌خواند، دنیای ذهنی خودش را می سازد. و هر چه داستان خلاقانه تر باشد، شراکت خواننده در آن نمود بیشتری دارد.»
جنگ همیشه آسیب می زند.
در این نشست که با خاطراتی از دوره رزمندگی براتی و تاثیرات آن بر اندیشه، احساس و داستان نویسی او همراه بود، این نویسنده حوزه ادبیات جنگ گفت:
«از دید من جنگ همیشه آسیب می زند؛ چه شما مهاجم باشید و چه مثل کشور ما در جریان جنگ ۸ ساله، دست به دفاع بزنید… جنگ همیشه تاثیر مخربش را باقی می گذارد… به همین دلیل وقتی از ادبیات جنگ حرف می زنیم، من آن را به ادبیات دفاع مقدس و جنگ تقسیم نمی‌کنم…» وی با تاکید بر این نکته که ژانر جنگ، یکی از جذاب ترین ژانرهای داستانی است و در دنیا طرفداران بسیار دارد، گفت: «تولید این ژانر در کشور ما هم زیاد است اما در بین مخاطبان، به دلایلی طرفداران زیادی ندارد؛ من توصیه میکنم شما چند رمان یا داستان کوتاه درباره جنگ بخوانید… از کسانی بخوانید که برای دل خودشان می نویسند… از نویسندگانی که خود را موظف به نوشتن چیزی نمی کنند… اصلا نویسنده اگر ژانری را دوست ندارد، نباید بنویسد؛ به شما هم تاکید میکنم سفارشی نویسی نکنید؛ جشنواره نویسی و جایزه نویسی نکنید… چیزی که نویسنده برای خودش می‌نویسد مهم است… هیچ چیز برای نویسنده الزام آور نیست…»