نِیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران می‌باشد.این شهر از مراکز فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی استان خراسان رضوی و ایران است. نیشابور از طرف شمال به کوه بینالود، از غرب به شهرستان سبزوار، از شرق به بخش فریمان از شهرستان مشهد و بخش کدکن از شهرستان تربت حیدریه و از جنوب به شهرستان کاشمر راه دارد.
نیشابور از نظر تقسیمات درجه بندی کشوری شهرستانی درجه دو می باشد و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۷۱ تا ۱۱۹۳ متر نگاشته اند.
این شهر در دشت همواری قرار دارد وسعت کل آن حدود سه میلیون متر مریع است و مساحت شهرستان نیشابور در حدود ۹۳۰۳ کیلومتر مربع می باشد و در سیطره استان خراسان رضوی قرار دارد.
گفته اند شکل دیرین واژه نیشابور (نیوشاهپور) به مفهوم کار نیک یا جای نیک شاهپور بوده است.
نیشابور را مادر شهرهای خراسان از اقلیم چهارم می دانند و شاهپور پسر اردشیر که والی خراسان بوده از پدر آن شهر را درخواست کرد، اما پدرش آرزوی او را اجابت نکرد. برشاهپور غیرتمنداین گران آمد و آن شهر را دگر باره ساخت و نه (نه شاهپور) نام نهاد که نیشابور شد و عرب آن را نیسابور خواندند. در ضمن مسکوکاتی از سلسله باکتریان در بلخ و افغانستان به جای مانده است که از پادشاهی به نام نیکه فوریاد و گفتگو می کند واینان دامنه فرمانروایشان تا نیشابور گسترش داشت که این شهر نیکه فور را بنیاد کردنند که بعدها نیسه فور، نیسافور و نیشابور شده است. نام دیگر نیشابور را ابر شهر ضبط کرده اند بدان خاطر که به ابرهای آسمان نزدیک بوذ! و بر فراز پایگاهی ساخته شده بود و اعتدال هوای آن نیز به همان سبب بوده است.
در دوره آخر حکومت ساسانیان ظاهراً نیشابور اهمیت اولین را از دست داده‌است، زیرا نام آن شهر به ندرت دیده می‌شود. مسلمانان در حکومت عثمان بن عفان (۲۶-۳۵ ه’.ق.) به صلح بدانجا درآمدند. در دوره طاهریان و سامانیان نیشابور از نو موقعیت دیرین خود را به دست آورد. در اوايل دوره اسلامي، وسعت و عظمت اين شهر به حدي بود كه شهرتي جهاني يافت. به همين سبب نيز برروي سكه هايي كه در دوران خلفاي اموي و عباسي ضرب مي شد، نام اين شهر نيز ديده مي شود. نيشابور در زمان غزنويان و سلجوقيان از شهرهاي مهم و معتبر خراسان محسوب مي شد.
در اواخر حکومت مسعودغزنوی که سلجوقیان به مشرق ایران هجوم آوردند طغرل این شهر را مقر خود ساخت. در دوره حکومت سنجر نیشابور مورد هجوم غزان واقع شد (۵۴۸ ه’.ق). یاقوت نویسدغزان هر که را در این شهر یافتند کشتند و مال او راگرفتند و شهر را آتش زدند. سپس یکی از غلامان سنجر به نام موید به نیشابور درآمد و مدرم را در یکی از محلات آن که شادیاخ نام داشت سکونت داد و شهر را آبادان کرد و باروئی بر گرد آن برآورد. اندک اندک نیشابور آبادان می‌شد که دیگر بار با هجوم مغولان (۶۱۸ ه’.ق.)ویران گردید. یاقوت که خود معاصر با مغولان بوده‌است چنین آرد: در حمله مغول مردمی که از شهرهای خراسان گریخته بودند در نیشابور گرد آمدند و این شهر را برای سکونت خود استوار ساختند. مغولان شهر را محاصره کردند. یکی از مردم نیشابور تیری افکند و داماد چنگیزخان را بکشت. چنگیزخان خود عازم تسخیر نیشابور شد و این شهر را بگرفت و مغولان هر موجود زنده که یافتند بکشتند و شهر را با خاک یکسان کردند. درباره جمعیت نیشابور در این عهد سخن را به مبالغت کشانده‌اند چنانکه عده‌ای مردم شهر را دوهزارهزار نوشته‌اند که پیداست براساسی نیست ولی هرگاه شمار مردم مقیم آن را در عصر پس از غزان با مردمی که از شهرهای مختلف خراسان بدانجا گریخته بودند در نظر گیریم عددی بزرگ خواهد شد. پس از حمله مغول دیگر هیچ گاه نیشابور نتوانست مقام گذشته خود را به دست آورد.
گویش این شهر گویشی منحصر بفرد و خاص است.در این گویش کلمات اصیل فارسی به وفور دیده می‌شود. نیشابور دارای بناهای تاریخی و مراکز گردشگری زیادی است که از جمله می‌توان به آرامگاه کمال الملک، آرامگاه خیام، آرامگاه عطار، امامزاده محروق وابراهیم، بی‌بی شطیطه، مسجد چوبی، کاروانسرای شاه عباسی، قدمگاه نیشابور، موزه تخصصي نجوم خيام ،موزه صحرايي شادياخ، موزه طيبعت، باغ ملي، باغ و عمارت امين اسلامی، باغ شادياخ، پارك گلريز(بزرگترين تنديس مادر در ايران)، آرامگاه حيدر يغما، آرامگاه سعيد بن سلام مغربی، مقبره مشاهير(پرويزمشكاتيان)- حمام مرمر، بقعه قدمگاه رضوی، مناطق زيست محيطی رييسی و حيدری، مرقد شاهزاده حسين اصغر (ع)، منطقه گردشگری باغرود، شهر ييلاقي خرو (ماسوله خراسان)، شهر ييلاقی درود (نگين بينالود)، شهرييلاقی با ر، مرقد امامزاده حمزه (ع) (فرزند امام كاظم ع) در شهر عشق آباد، سراي ارباب زاده، معدن فيروزه، قله و ارتفاعات بينالود، غار ابراهيم ادهم (هفت غار)، مناطق ييلاقی بوژان، كليدر، بقيع، چكنه و…، رباط قدمگاه، مدرسه گلشن، افلاك نمای خيام، آب انباربازارنو، گنبدهاي شادمهر، رباط فخرداوود، باغ كوروش (مرقد امامزادگان محمد و عبدالله ع) و غیره اشاره کرد. زیباترین گردشگاه‌های نیشابور در دامنهٔ رشته‌کوه‌های البرز قرار دارند، از جمله می‌توان به روستاهای دیزباد، خرو ، درود و حصار بوژان و غار و کوه ابراهیم ادهم در اطراف باغرود و همچنین اردوگاه تربیتی کشوری شهیدرجایی (باغرود) اشاره کرد.
از مشاهیر بزرگ نیشابوری می توان به عمر خیام نیشابوری، شیخ عطار نیشابوری، ادیب نیشابوری، پروفسور حسین صادقی، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، استاد پرویز مشکاتیان، فریدون جنیدی، فریدون گرایلی، یغمای نیشابوری و غیره اشاره کرد.
سوغات شهر نیشابور می توان صنایع دستی، ریواس و فیروزه نام برد. نام نیشابور به سبب وجود معادن غنی با فیروزه قرین بوده و تراشیدن و شکل دادن به این سنگ قیمتی از حرفه های قدیمی و سودمند آن دیار به شمار می رود. امروزه معادن فیروزه در شمال غرب نیشابور و دامنه های بینالود قرار دارند. ابزار کار فیروزه تراشی ، چرخی برقی است که با سایش قطعات سنگ معدنی به سهولت فیروزه را از سنگ آذرین جدا می کند. فیروزه انواع گوناگونی دارد که از جمله می توان به فیروزه عربی ، شجری ، شروام ، عجمی ) بهترین نوع فیروزه ( ، توخال و چاغوله اشاره کرد.
فیروزه بیشتر به عنوان و ترصیع در انگشتر ، گردنبند و ظروف نقره استفاده می گردد. فیروزه از مشهور ترین سوغات شهرستان نیشابور است که شهرتی جهانی دارد. از سایر صنایع دستی می توان به قالی بافی ، سفال گری و لعاب کاری و از دیگر سوغات این شهر می توان به ساقه های ترد گیاه اساطیری ریواس و گل های فصل بهار اشاره کرد.
