از معلمم خیلی خوشم می آمد. مردی بلند اندامی بود که عینک بزرگی می زد و سبیلی سیاه و نرم و صورت تراشیده ای هم داشت. بیشتر از هر چیز از اندام بلندش خوشم می آمد که می توانست تا انتهای کلاس پر جمعیتمان را ببیند؛ برخلاف پدرم که کوچک اندام بود و هم قدِ خودم!

کلاسمان پرجمعیت ترین کلاس مدرسه بود. شاگردهایی که معلمم خوب اسم کوچکمان را در ذهن داشت. خیلی خوشحال بودم شاگردِ بلند قدترین معلم مدرسه هستم، شاید اصلا برای همین بلندی اندامش بود که دوستش داشتم.

معلمم شیفته اشعار حافظ بود. هر چهارشنبه، زنگ انشاء برایمان از اشعار حافظ می خواند و برایمان تفسیرش می کرد. یک بار عکس آرامگاه حافظ را که آنجا رفته بود برای اولین بار آورد کلاس. تا حالا عکس آرامگاه حافظ  را از نزدیک ندیده بودم.

معلمم در طول سال تحصیلی سعی کرد نحوه صحیح خواندن تعدادی از ابیات حافظ را یاد بگیریم. او عاشق این بود و به همه توصیه می کرد از خیر این کتاب ارزشمند نگذریم. چون مطمئن بود در زندگیمان به دردمان می خورد.

اتفاقا حرف هایش بعد بیست سال درست از آب در آمد. امروز که اشعار حافظ را درست و صحیح می خوانم احساس خیلی خوبی بهم دست می دهد. چند روز پیش او را پشت فرمان پیکانش دیدم که در خیابان های پرازدحام شهر مسافرکشی می کند. دقایقی در کنارش بودم. درباره حافظ حرف زدیم. آن لحظه به نظرم آمد تنها چیزی که برایش اهمیت دارد همین است که من بعد از بیست سال «حافظ خوانی» او را در کلاس به یاد دارم. او تنها کاری که می توانست برای شاگردانش انجام دهد همین بود و خودش از این بابت احساس رضایت داشت.

این مطلب در شماره ۵۳۷ (۷ مهر ۹۲) هفته نامه چلچلراغ چاپ شد

کلاس سوم ابتدایی بودم که ظهرهای جمعه سال ۷۱ به همراه مادر و برادرم  می نشستیم قصه های مجید و بی بی و مدرسه های دولتی پر ازدحام دهه شصت و هفتاد را می دیدیم. خوب به یاد دارم که سال سوم ابتدایی باید جدول ضرب حفظ می کردم و مثل مجید که در مقابل معلم ریاضی که در برابر هر سوال بی جواب جدول ضرب، دانه ای از تسبیح را می انداخت و زمین زیر پایش دهان باز می کرد؛ من هم تنبیه بدنی می شدم.

«قصه های مجید» یک اثر ملی ست و خوشحالم که مردم کرمان برای قدر دانی «هوشنگ مرادی کرمانی» مجسمه یادبودی از وی بنا کردند و دبیرستانی به نام وی زدند.

آسمان دلت همیشه آفتابی و قلمت همیشه سبز

در زمانی که ایران شاهد آغاز پادشاهی شاه نوجوان (احمد شاه قاجار) بود. در انگلیس فرزندی به دنیا آمد که توانست هفتادو دو سال بعد جایزه نوبل ادبی را از آن خود کند.

«سر ویلیام جرالد گلدینگ» در ۱۹ سپتامبر ۱۹۱۱ (۲۸ شهریور ۱۲۹۰ خورشیدی)  در روستای «کورن وال» زندگی را آغاز کرد. پدرش برخلاف مردهای زمان خود از سیاست بیزار و خود را سرگرم آموزش در مدرسه و کسب علم کرد. گلدینگ جوان برخلاف آرزوی پدرش در دانشگاه رشته علوم طبیعی (علوم) را ادامه داد و در كنارش به تحصیل در زمینه ادبیات نیز پرداخت.

اولین كتابش را كه مجموعه‌ای از سروده‌هایش بود یک سال قبل از اتمام تحصیلات دانشگاهی اش در سن ۲۳ سالگی منتشر کرد. پس از فراغت از تحصیل خانه اش تبدیل به محل كارش شد و به نمایشنامه نویسی مشغول شد. در سال ۱۹۳۹ او از لندن به سالیسبوری نقل مكان و در مدرسه ای تدریس ادبیات انگلیسی را آغاز کرد.

با آغاز جنگ دوم جهانی، گلدینگ همانند بسیاری از جوانان به میدان جنگ اعزام شد و به نیروی دریایی سلطنتی پیوست و مسئول دستگاه پرتاب موشک شد. با خاتمه جنگ، گلدینگ در حالی به دنیای تدریس و نویسندگی خود باز می گشت كه همانند بسیاری از سربازها تصویری سیاه از انسانیت در ذهنش نقش بسته بود.

در سالیسبوری بیش از چهار كتاب نوشت ولی هیچ یک از آنها را به چاپ نرسانید. در میان این چهار اثر، رمانی بود به نام «سالار مگس ها»  كه در آن زمان بنا به خواسته گلدینگ تنها چند نسخه از آن به چاپ رسید و به دست نزدیكان و دوستانش رسید. این رمان عاقبت در سال ۱۹۵۴ به چاپ رسید و برخلاف انتظار وی به سرعت به موفقیتی عظیم دست یافت و جز پرفروش ترین کتاب های امریکا در دهه پنجاه قرن بیستم قرار گرفت.

گلدینگ هم دوره نویسنده هم وطن خود «گراهام گرین» بود، که هفت سال از وی بزرگ تر و اعتبارش در جامعه آن زمان به مراتب بیشتر و محبوب تر بود. این دو نفر با وجود تفاوت های بسیاری چه در خلق آثار و چه در تیپ و قیافه، تفاوت های بسیاری نیز داشتند. گلدینگ برخلاف گرین درشت با مو و ریشی بلند در محافل ادبی حضور داشت ولی گرین برخلاف گلدینگ لاغر و قد بلند با صورتی تراشیده در محافل شرکت می کرد.

خیلی ها «گراهام گرین» را بخت اول نوبل ادبیات می دانستند؛ ولی برخلاف انتظار گلدینگ هفتادو دو ساله موفق به دریافت این جایزه معتبر ادبی جهان شد و بسیاری را دچار حیرت کرد. آکادمی نوبل ادبیات در هنگام اهداء جایزه گفت: «به خاطر داستان هایش که درآنها با صراحتی واقع بینانه و با مضمون های متنوع جهانی به توصیف وضعیت آدمی در دنیای کنونی می پردازد.» گلدینگ در هنگام دریافت جایزه نوبل گفت: «جهان ما دنیایی است پر از آزادی كه حاكمیتش از آن فرومایگان است و عاقبت روزی نوری همه مان را درخواهد نوردید.» 

منتقدینش گلدینگ را انسانی گوشه گیر و بدبین می خواندند كه فقط سیاهی های جهان را ‌می‌دید، ولی او خود در جواب آنها می گفت: «اگر بدبین بودم این قدر به زندگی امیدوار نبودم.»

گلدینگ با وجود اینکه تصویرهای تلخ جنگ را از نزدیک دیده بود ولی سعی می کرد در آثارش تصویرهای روشنی از قلب های تاریک آدم های سیاه دل را نمایان کند در آثار خود بیش از هر چیز در پی نمایان و روشن كردن بخش های پنهان و تاریک قلب آدمی بود.

سالار مگس ها (۱۹۵۴)، وارثان (۱۹۵۵)، پینچر مارتین (۱۹۵۶)، پروانه برنجی (۱۹۵۸)، سقوط آزاد (۱۹۵۹)، هرم (۱۹۶۷)، خدای عقرب (۱۹۷۱)، تاریکی مشهود (۱۹۷۹) از آثار ارزشمند «سر ویلیام جرالد گلدینگ» است. از وی تنها سه کتاب «سالار مگس‌ها»، «برج» و «خدای عقرب» به فارسی ترجمه و در ایران به انتشار رسیده‌اند. «سالار مگس ها» یا «ارباب مگس ها» از معروف ترین اثر گلدینگ است. وی جایزه ادبی مَن بوکر را برای رمان «آداب عبور» که اولین کتاب از سه‌گانه ی به سوی انتهای زمین می‌باشد را در سال ۱۹۸۰ کسب کرد.

اولین باری که نام «لئوتولستوی» را شنیدم، مربوط به سال سوم دبیرستان، ادبیات فارسی ۳ بود. داستان کوتاه «سه پرسش» که درون مایه ی آن دعوت به نیکی ودرستی بود. بالای عنوان داستان هم، عکس مشهور لئو با ریشی بلند و سفید که روی صندلی چوبی اش لم داده بود.

زمانی که لئوتولستوی چشم به جهان گشود، جنگ سختی بین ایران و روسیه در سواحل شمالی رود ارس در گرفت. در سال ۱۲۰۷ خورشیدی (۱۸۲۸ میلادی) روس ها کتابخانه معتبر اردبیل را غارت و به کتابخانه امپراتوری در سن پترزبورگ انتقال دادند. حاصل جنگ هم «معاهده ترکمنچای» بود که مطابق آن، خانات ایروان و نخجوان را به روس‌ها واگذار و از حقوق دولت ایران برای کشتیرانی در دریای خزر محروم و ایران متعهد شد تا مبلغ پنج میلیون تومان غرامت جنگی به روس ها پرداخت نماید.

نام «لئو نیکلایویچ تولستوی» را به عنوان یکی از مهمترین نویسنده های تاریخ ادبیات جهان بسیار شنیده و آثارش را یکبار هم خوانده و یا در تلویزیون دیده ایم. تولستوی به‌حدی در کشورش مشهور و محبوب است که سکه طلای یادبودی به‌احترام وی ضرب شده و تندیس های بزرگی از وی در میدان های معروف جهان نصب شده است. تولستوی به رغم اشرافی و شهرت حاصل از نگارش کتاب هایش، زندگی خود را به شدت تغییر داد و به ساده زیستن روی آورد.

لئو در ۹ سپتامبر ۱۸۲۸ (۱۸ شهریور ۱۲۰۷ خورشیدی ) در یاسنایا پالیانا در ۱۶۰ کیلومتری جنوب مسکو در خانواده ی ملاک و ثروتمند چشم به جهان هستی گشود. مانند سوژه خیلی از قصه هایش مادر و پدرش را در کودکی از دست داد و پس از آن تحت سرپرستی عمه‌اش قرار گرفت. وی در سال ۱۸۴۶ در دانشکده حقوق نام نویسی کرد. تولستوی مانند جوانان ایرانی در سال ۱۸۵۱ به خدمت سربازی اعزام شد و پس از گذراندن دوران مقدماتی نظام، طعم تلخ جنگیدن در جنگ‌های قفقاز را هم چشید.

تولستوی پس از کناره گیری از ارتش در سال ۱۸۵۷ به مدت پنج سال از کشورهای اروپای غربی و با نویسندگانی همچون چارلز دیکنز، فریدریش فرویل و آدلف دیستروگ از نزدیک دیدار کرد و پس از بازگشت زندگیش را صرف تربیت کودکان روستایی بنا کرد و در آن خود به آموزگاری پرداخت. نشریه آموزشی با نام «یاسنایا پولیانا» منتشر کرد و در سال ۱۸۲۷ الفبای مشهورش را تدوین کرد و با آن چهار کتاب برای مطالعه ی کودکان نوشت.

تولستوی، برای بهره گیری در کارش، به مطالعه ی یونان باستان پرداخت و زبان های عربی و هندی را هم فرا گرفت.

با وجود اینکه تولستوی شایسته دریافت نوبل ادبیات هم بود ولی به خاطر مسائل سیاسی و سلیقه های شخصی در کمیته نوبل، نوبل ادبیات تا سال ۱۹۱۰ نه تنها تولستوی بلکه هیچ نویسنده روس موفق به دریافت نوبل ادبیات نشد و در آخرین سال زندگی وی، «پال هیزه» نویسنده آلمانی موفق به دریافت جایزه نوبل ادبیات گردید.

تولستوی جمله زیبایی دارد: «هر اثر برجسته و ارزشمند باید اعماق روح نویسنده را منعکس نماید.»

مصطفی بیان